Japonia - Kraj kwitnącej wiśni.



Prawo Japonii



Historia japońskiego prawodawstwa sięga okresu klasycznego, gdy na dwór Yamato, jak wówczas nazywano Kraj Kwitnącej Wiśni zaczęły docierać z kontynentu nowe idee związane z buddyzmem i konfucjanizmem. Rządzone wtenczas przez dynastię Sui, a następnie Tang Chiny stanowiły obfite źródło wzorów i inspiracji dla poszukujących ich tam Japończyków. Jednym z nich okazał się być po części legendarny książę Shotoku, regent sprawujący rządy w imieniu cesarzowej Suiko, który w 604r. ogłosił zainspirowaną tymi religijno-filozoficznymi naukami Konstytucję Siedemnastu Artykułów, będącą ogólnie rzecz ujmując gloryfikacją buddyzmu i konfucjańskich wartości etycznych, takich jak: harmonia czy posłuszeństwo nakazom władcy. Kontakty z Chinami stały się bowiem bodźcem do refleksji nad organizacją państwa i sposobem sprawowania władzy, które w przeciwieństwie do rządzonych w sposób niepodzielny przez cesarza Chin, były w przypadku zdecentralizowanej Japonii w gestii potężnych i arystokratycznych rodów uji, takich jak Soga.

Zadość tym dążeniom uczyniła w końcu wprowadzana od 645 r. pod rządami cesarza Kotoku reforma Taika (Wielka Reforma), która określała sposób nowego podziału i zarządzania ziemią rolną stanowiącą odtąd własność cesarza, zyskującego tym samym bezpośrednie zwierzchnictwo nad mieszkańcami państwa Yamato. Kontynuacją zmian mających na celu umocnienie centralizacji władzy cesarskiej było ustanowienie wzorowanego na chińskim legiźmie systemu prawa administracyjno-karnego, znanego jako Ritsuryo. Składały się nań cztery kodeksy tj. Omi (669), Asuka (689), najważniejszy z nich Taiho (701) oraz będący poprawioną jego wersją Yoro ustanowiony w 720 i wcielony w 757 r. Owe regulacje w stworzenie których zasadnicze zasługi wnieśli będący w opozycji wobec klanu Soga członkowie rodu Fujiwara, tacy jak Kamatari czy Fuhito obowiązywały formalnie, aż do początków okresu Meiji, faktycznie zaś uległy zdeaktualizowaniu w przeciągu wieku od ich wprowadzenia. I choć niewątpliwie udało się dzięki nim zjednoczyć Kraj Wschodzącego Słońca pod panowaniem cesarzy, tym nie mniej już w okresie Heian utracili oni rzeczywistą władzę na rzecz Fujiwarów, z których jeden, niejaki Tadahira opracował w 927 r. obejmujący 50 ksiąg przepisów dotyczących administracji państwowej kodeks Engishiki.

Dalsze osłabienie centralnej władzy w Kioto oraz wzrost znaczenia wielkich rodów z prowincji pod koniec okresu Heian doprowadziło w 1185 r. do ustanowienia wojskowych rządów bakufu z szogunami klanu Minamoto na czele, którzy podobnie jak wielu cesarzy w przeszłości utracili wkrótce samodzielność na rzecz rodu Hojo. W czasie ich regencji Hojo Yasutoki sformułował w 1232 r. będący usankcjonowaniem suwerennej władzy wojowników kodeks Joei, który stanowił prostą kompilację zasad rządzenia oraz innych przepisów kładących podwaliny pod rysujące się stosunki feudalne, takie jak poddaństwo chłopów. Nowe prawo wywarło też znaczny wpływ na ukształtowanie się silnych do dnia dzisiejszego samurajskich wartości z wiernością i lojalnością na czele.

W nastałym po Sengoku tj. czasie wojen i rozbicia państwa okresie Edo, władzę nad Japonią objął ród Tokugawa, który podobnie jak już to bywało w przeszłości legitymował swe rządy w oparciu o neokonfucjanizm, czego wyrazem był ogłoszony po raz pierwszy w 1615 i wielokrotnie potem uaktualniany kodeks Buke-shohatto traktujący o roli i postępowaniu rodów wojskowych z szczególnym naciskiem na daimyo, tak by nie podważali oni już więcej władzy szoguna. Z kolei dwutomowy regulamin Kujikata Osadamegaki z 1742 r. regulował sprawy związane z działalnością biurokracji państwowej. Tym razem jednak egzekwowanie owego prawa leżało w gestii rządzących w swych księstwach panów feudalnych.

Przewrót z 1868 r. doprowadził do przejęcia kontroli nad Japonią przez samurajów popierających cesarza, w imieniu którego rychło ogłoszone zostały reskrypty: Przysięga cesarska w pięciu artykułach (Gokajo no goseimon), której treść zawierała uogólnione zasady kierowania państwem oraz zapowiedź dalszych reform m.in. z zakresu prawa, administracji i sądownictwa, a także nawiązująca do prawa z okresu Nara Księga struktury rządu (Seitaisho) będąca fundamentem silnej władzy centralnej. Ostateczne ramy prawne nowej Japonii zakreśliła opracowana w tajemnicy pod kierunkiem pierwszego japońskiego premiera Ito Hirobumiego tzw. Konstytucja Meiji (Dai-Nippon Teikoku Kenpo) z 1889 r. – pierwsza ustawa zasadnicza w Azji. Wzorowana na prusko-niemieckim modelu miała być darem od cesarza dla narodu, pozbawionego dotąd wyłączając arystokrację i wojowników jakichkolwiek praw. Wprowadziła ona bardzo ograniczone, choć przełomowe dla państwa zasady monarchii konstytucyjnej oraz warunkowe, a więc mogące ulec uchyleniu podstawowe prawa obywatelskie.

Współczesny ukształtowany po II wojnie światowej Kraj Kwitnącej Wiśni opiera się na stworzonej w 1946 r.w przeciągu zaledwie tygodnia oraz narzuconej odgórnie przez dowództwo alianckich sił okupacyjnych Konstytucji Państwa Japońskiego (Nippon-koku-kenpo) obowiązującej od 3 maja 1947 r. Ów mocno liberalny, przesiąknięty anglo-amerykańską tradycją prawną dokument wprowadził szeroko rozumiane zasady demokratyzmu: trójpodział władzy, laicyzm, niezbywalne prawa człowieka i wolności jednostki oraz skrajny pacyfizm. Konstytucja wchodzi w skład tzw. Sześciu Kodeksów (Roppo Zensho) będących fundamentem prawnym państwa. Pozostałe to pochodzące jeszcze z okresu Meiji kodeksy: Cywilny (Minpo), Handlowy (Shoho) i Karny (Keiho) oraz powojenne kodeksy Postępowania Cywilnego (Minji-sosho-ho) oraz Karnego (Keiji-sosho-ho). Cechą charakterystyczną japońskiej kultury prawnej jest istnienie silnie zakorzenionego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie prawa zwyczajowego, które przedkładane jest zazwyczaj nad przepisami prawa stanowionego.

- Kamień upamiętniający Konstytucję Meiji.





Strona główna